خروس پیر شطرنج آخرین نوا را سر داد
محمد ابراهیم زاده مسئول کمیته پژوهش و استعدادیابی در مقاله ای به بهانه درگذشت ویکتور کورچنکو به بررسی اجمالی زندگی شطرنجی این استاد بزرگ پرآوازه روس پرداخته است.
"ویکتور کورچنوی" استاد بزرگ پرآوازه روسی الاصل ، در 85 سالگی دارفانی را وداع گفت تا یکی دیگر از اسطوره های این ورزش هنری، رخ بر دامن خاک بکشد. این نوشتار به منظور اشاره به برخی از حواشی زندگی این بزرگ مرد دنیای شطرنج به رشته تحریر در آمده است. از آقایان مرتضی شهلایی و رامان رامتین به جهت همکاری در تهیه این مقاله کمال تشکر را دارم.
"ویکتور(لفوفیچ )کورچنوی" متولد 23 مارس 1931که در ادبیات بین المللی شطرنج ، به خروس پیر شطرنج مشهور است یکی از طولانی ترین دوران قهرمانی در شطرنج (حتی در مقام قیاس با سایر رشته های ورزشی) را داشته و از این حیث شاید تنها تعداد معدودی از بازیکنان جهان همچون "واسیلی اسمیسلوف" (2010-1921) _هفتمین قهرمان جهان_ با او قابل مقایسه باشند.
تصویر1- کورچنوی در سال 2009
مرد همیشه نایب قهرمان. یکی دیگر از القاب او بود، چرا که سه بار این فرصت را یافت تا برای کسب عنوان قهرمانی جهان پیکار نماید. اما از بداقبالی "کورچنوی"، رقیب او در هر سه مسابقه کسی جز "آناتولی کارپف" (-1951) ( یکی دیگر از اعجوبه های تاریخ شطرنج) نبود ،که در نهایت "کورچنوی" هر سه مبارزه را به او واگذار نمود.
"آناتولی کارپف" ، که بدنبال خودداری "بابی فیشر" آمریکایی از دفاع از عنوان قهرمانی خویش در سال 1975 ، بدون انجام رویارویی به این عنوان دست یافته بود می بایست به گونه ای شایستگی هایش را برای عنوان خود ثابت می نمود .
"کارپف" پس از این مسابقه در بیشتر تورنمنت های معتبر بین المللی شرکت کرد و فتوحاتی شگرفی داشت. در واقع در بین سال های 1985-1975 که کارپف در اوج قدرت شطرنجی خود قرار داشت ، "کورچنوی" پا به سن گذاشته، نیز در همین دوران ،سودای قهرمانی جهان را در سر می پروراند .
پیکارهای "ویکتور کورچنوی" با "کارپف" ، دقیقا در این سالها انجام شد و این هم یکی دیگر از بدشانسی های "کورچنوی" بود.
اکثر قریب باتفاق کارشناسان، "کورچنوی" را قوی ترین شطرنجبازی می دانند که به عنوان قهرمانی شطرنج دست نیافت. اگر چه پیش از او، "پاول کرس" (1975-1916) ، بازیکن نامدار استونیایی با 4 بار نایب قهرمانی جهان ، چنین وضعیتی را تجربه کرده بود.
تصویر 2- پاول کرس
در سال 1976 ، اختلافاتش با هیات حاکمه شوروی سابق ، به اوج رسید و تصمیم به مهاجرت به کشور سوئیس گرفت و بعدها تابعیت خود را نیز به این کشور تغییر داد.
پیش از این "کورچنوی" در سالهای ۱۹۶۰،۱۹۶۲-۶۳، ۱۹۶۴-۶۵ و ۱۹۷۰ ، جمعا چهار بار عنوان قهرمانی شوروی را به دست آورد.
وی همچنین پنج بار عنوان قهرمانی اروپا، دو عنوان قهرمانی مسابقات اینترزونال و دو عنوان قهرمانی کاندیدای قهرمانی جهان در سالهای ۱۹۷۷ و ۱۹۸۰ را در کارنامه دارد که همین عناوین برای اثبات توانمندی های هر شطرنجبازی کافیست.
رویارویی های وی با "کارپف" .برای کسب عنوان قهرمانی جهان ، یکی از جذاب ترین مسابقات تاریخ شطرنج بشمار می آید و پس از مبارزه "فیشر" و "اسپاسکی" در سال 1972 ، یکبار دیگر تاثیر سیاست بر مسابقات قهرمانی شطرنج جهان به واقع مشاهده شد. "کورچنوی" یاغی و پناهنده به غرب ، تحت هیچ شرایطی نمی بایست قهرمان جهان می شد و این هدف بزرگ ، با کنترل، نظارت شدید و برنامه ریزی دقیق رژیم شوروی و KGB دنبال شد.
"کورچنوی" اولین بار سال ۱۹۷۴ در فینال مسابقات کاندیدای قهرمانی جهان با "کارپف" مبارزه کرد که این مسابقه به عنوان فینال قهرمانی جهان پس از کناره گیری " بابی فیشر" در دفاع از عنوانش تلقی می شد. او این رویارویی را با نتیجه ی 2 برد، سه باخت و 19 مساوی واگذار کرد.
تصویر3- کورچنوی – کارپف 1974
کورچنوی دو بار دیگر هم در فینال قهرمانی جهان در برابر "کارپف" دست به مهره شد.
رویارویی آنها در باگیو (فیلیپین - 1978) ، با هیجان و تنش فوق العاده ای همراه بود و یکبار دیگر خاطره حواشی و تبلیغات گسترده پیرامون رویارویی قهرمانی جهان بین "فیشر" و "اسپاسکی" را زنده کرد.
دو بازیکن در پایان بازی سی و یکم با نتیجه پنج برد و پنج باخت و 21 تساوی ، رقابتی فشرده داشتند و این "کارپف" بود که در بازی سی و دوم نتیجه رویارویی را به سود خود رقم زد و عنوانش را حفظ نمود.
تصویر4- کورچنوی – کارپف 1978
"کورچنوی" خستگی ناپذیر یکبار دیگر تلاش و استقامت بی نظیرش را به رخ حریفان کشید و با پیروزی در مسابقات نامزدی قهرمانی جهان ، این بار در مرانو(ایتالیا-1981) ، به مصاف "کارپف" رفت. اما این رویارویی برعکس مسابقات 1978 سرنوشتی متفاوت پیدا کرد. همسر و پسر او هنوز در شوروی بودند و اجازه خروج از شوروی و در نتیجه ملحق شدن به "کورچنوی" به آنها داده نمی شد.حتی پسرش را بدلیل خودداری از خدمت سربازی ، دوسال نیم به اردوگاه کار اجباری بردند.
در چنین شرایطی او عملکرد خوبی در این رویارویی نداشت . "کارپف" تقریبا به راحتی و با 6 برد، دو باخت و ده تساوی، عنوان قهرمانیش را حفظ نمود.
تصویر5- کورچنوی – کارپف 1981
"ویکتور کورچنوی" نیرومند و با انگیزه بود اما بدلیل درگیری های متعدد ، هیچگاه مجال کافی برای بهره بردای از نبوغش را پیدا نکرد، اگر چه او خود را یک نابغه نمی دانست و می گفت:
" هرگز یک کودک نابغه نبودم و بچه های دیگری که به مراتب بهتر از من بازی می کردند، وجود داشتند. اما من با اتکا به آنالیز دائم از همه پیشی گرفتم. "
"کورچنوی" متعلق به نسل شطرنجبازانی است که خیلی دیر به اوج قدرتش رسید. در رویارویی دوم ، (باگیو 1978) ، او چهل و هفت ساله بود و در مرانو ، 1981 ، پنجاه را پشت سر گذاشته بود که با استانداردهای معمول ، برای بازی در سطح اول شطرنج جهان بسیار زیاد است.
البته دوران فعالیت حرفه ای وی در حدفاصل سال های 1950 الی 1975 مصادف شده بود با دوران اوج انبوهی از بازیکنان بزرگ تاریخ شطرنج از جمله "میخائیل تال" ، "بوریس اسپاسکی" ، "تیگران پطروسیان" و "میخائیل باتوینیک" و .. که همگی اهل شوروی بودند.
با این حال او پیوسته حریفی سخت برای هر بازیکنی بود و عملکردی جالب توجه در مصاف با قهرمانان جهان از خود بجا گذاشته است (اطلاعات ذیل مربوط به بازی های فکری می باشد):
- حاصل تقابل "کورچنوی" با "میخائیل باتوینیک"(ششمین قهرمان جهان) یک پیروزی و دو تساوی بوده است.
- شاید بتوان "کورچنوی" را گربه سیاه "میخائیل تال" به حساب آورد. سبک محکم و پوزیسیونی "کورچنوی" ، مجالی برای جادوگری های "تال" نمی داد و به همین دلیل در مقابل 6 باخت به "تال" ، دوازده بار موفق به کسب پیروزی در برابر او شد! 27 بار نیز بازیهای این دو با نتیجه تساوی به پایان رسید.
تصویر6 – کورچنوی - تال
- در برابر "واسیلی اسمیسلوف" سه بار برنده شد اما 5 بازی را واگذار نمود و 13 بار هم بازی این دو استادبزرگ با نتیجه تساوی خاتمه یافت.
- نتیجه دیدارهای کورچنوی-اسپاسکی ۲۱-۱۶ همراه با ۳۴ تساوی است.
تصویر 7- کورچنوی - اسپاسکی
- "کورچنوی" موفق به کسب12 پیروزی در برابر استاد مسلم دفاع، "تیگران پطروسیان" شد و ده بار نیز شکست را پذیرا شد. همچنین 49 پیکار آن ها به تساوی کشیده شد.
- 8 بار در برابر "بابی فیشر" قرار گرفت که حاصل آن دو پیروزی ، دو شکست و چهار تساوی برای او بود.
تصویر 8- کورچنوی - فیشر
- او بیشترین بازی را با رقیب دیرینه اش "کارپف" به ثبت رسانده است. چهارده بار او را شکشت داد ، 31 بار نتیجه بازی را واگذار نمود و 63 بار به تساوی دست یافت.
در ذیل وضعیت بازی او با کارپف در جریان رویارویی قهرمانی جهان (فیلیپین ،1978) در بازی بیست و نهم را مشاهده می کنید:
نمودار1 - کورچنوی-کارپف،باگیو-1978
این آخر بازی رخ را کورچنوی به زیبایی برد.
- "کورچنوی" روابط دوستانه ای با "گری کاسپاروف"_سیزدهمین قهرمان_ جهان داشت اما نتوانست نتایج خوبی در برابر او بدست آورد. تنها یک بار آن هم در مسابقات کاندیداتوری 1983 موفق به شکست دادن او شد ، 16 بار در مقابل او بازنده شد و در 23 دیدار هم به تساوی دست پیدا کرد.
وضعیت بازی "کورچنوی" در برابر "کاسپاروف" که "کورچنوی" به لطف قدرت آخر بازی مثال زدنیش ، آن را به برد رساند.
نمودار 2- کاسپاروف- کورچنوی،مسابقه کاندیداها، 1983
- "کورچنوی" در بازی های فکری هیچگاه موفق به شکست داده"ولادیمیر کرامنیک" نشد. 6 باخت و 6 تساوی عملکرد او در برابر "کرامنیک" است.
- "ویسواناتان آناند" قهرمان محبوب هندی 8 بار موفق به شکست کورچنوی شد و 3 بازی هم به تساوی ختم شد.
- "کورچنوی" پا به سن گذاشته موفق شد در تنها دیدارش با "مگنوس کارلسن" ، قهرمان فعلی جهان و دارنده رکورد بیشترین درجه بین المللی ، اورا شکست دهد! البته این بازی در سال 2004 انجام شد، زمانی که "کورچنوی" 73 ساله بود و "کارلسن" ، نوجوانی جویای نام و 14 ساله بوده است.
تصویر 9- کورچنوی -کارلسن
او در آن بازی , داری درجه بین المللی 2601 و حریف نوجوانش 2581 بود. وضعیت بازی را ببینید. یک بار دیگر آخر بازی رخ در صحنه نمایان شده است.
"کورچنوی" تکنیک بردن این وضعیت ها را می دانست :
نمودار3- کورچنوی-کارلسن2004
"ویکتور کورچنوی" که به عنوان نماد مقاومت در صفحه شطرنج شناخته می شود درسال 1385 به همراه همسرش "پترا "سفری به ایران داشت و تجاربش را در اختیار علاقمندان گذاشت.
پترا همسر وفادار او که پیوسته همراه "کورچنوی" بود، خاطرات تلخ وقایع سالهای دهه 80 را در خاطر دارد که روزی می بایست نگاشته شود.
تصویر 10- کورچنوی و همسرش پترا
دیدار با مردی سرسخت و مبارزه جو که به عنوان تاریخ زنده شطرنج ، حرف های زیادی برای گفتن دارد برای هر بیننده ای جذاب است. بخشی از خاطرات حضور وی در ایران که در خاطرم مانده است را نقل می کنم :
- از "فیشر" به نیکی یاد می کرد و تعریف می کرد که در دورانی که "فیشر" از انظار غایب بوده، ملاقاتی در آمریکا با هم داشته اند و "فیشر" در آن ملاقات کوتاه ، کتابی در باره مضرات سیگار به او هدیه داده است(کورچنوی در آن زمان سیگار می کشید).
روز بعد که وی در یک سخنرانی از ملاقات پنهانیش با "فیشر" خبر داد جنجالی به پا شد. "فیشر" اور را متهم کرد که عمدا محل اختفای او را فاش ساخته اما "کورچنوی" گفت که تعمدی در این زمینه نداشته است.
- با یادآوری روزهای تلخ رویارویی هایش با "کارپف" (اگر چه زمان زیادی از آن ایام گذشته و حکومت شوروی سابق نیز فروپاشیده) تاملی در کلامش مشاهده می شد. ممانعت روسها از خروج زن و فرزند کورچنوی از شوروی ، حمایت های علنی از "کارپف" و حواشی ایجاد شده در سالن مسابقه برای "کورچنوی" و باخت میلی متری او در باگیو (1978) ، تلخ ترین خاطرات او در دوران ورزشی اش بوده اند.
- کورچنوی ، کار و تلاش انفرادی و بررسی و تفسير بازی ها بدون استفاده از کتاب و نرم افزارهای کامپیوتری و همچنین تسلط به یک زبان خارجی برای خواندن متون شطرنجی را لازمه پیشرفت بازیکنان می دانست.
- با مرگ "کورچنوی" ، بسیاری از زوایای پنهان زندگی و حواشی مربوط به خروج وی از کشور ، فشارها و محدودیت های اعمال شده بر او و برنامه های KGB برای تحت فشار قرار دادن مرد یاغی هنوز پوشیده مانده است. خود "کارپف" تمایلی برای اشاره به مجموعه عواملی که خارج از 64 خانه صفحه شطرنج به وی در حفظ عنوان قهرمانی جهان در مقابل "کورچنوی" کردند، نشان نداده است. شاید با گذر زمان اطلاعات بیشتری در این زمینه بدست آید .
- عبارت تامل برانگیز "زندگی من برای شطرنج"، عشق و تعهد مثال زدنی مرد خستگی ناپذیر دنیای شطرنج را به این بازی به زیبایی به تصویر می کشد. او یک عاشق واقعی شطرنج بود و بی تردید اگر شرایط اندکی با او یار بود کسب عنوان قهرمانی جهان برای او غیر محتمل نبود. روحش شاد و یادش گرامی.
محمد ابراهیم زاده
خرداد 1395