در بسیاری از بیماران ، تغییرات حافظه به دنبال افزایش سن مورد توجه قرار می گیرد. از آنجا که پزشکان و دانشمندان توجه زیادی به بیماری آلزایمر و زوال عقلی (dementia) مربوط به آن نشان می دهند بیماران نیز بیشتر به تغییرات حافظه ناشی از سن توجه می کنند. وقتی که نتایج یک تحقیق جدید در مورد تشخیص زود هنگام و یا پیشگیری از تغییرات حافظه منتشر می شود بیماران زیادی به کلینیک های مربوطه مراجعه می کنند و در مورد حفظ توانایی های حافظه خود سوالاتی می پرسند.
با افزایش سن ، احتمال از بین بردن رفتن حافظه زیاد می شود. نوع خفیف آن که اختلالات حافظه ناشی از سن نامیده می شود عبارت از درک کاهش حافظه توسط خود بیمار و اثبات کاهش قدرت حافظه توسط تشخیصی استاندارد می باشد. در حدود 40 درصد افراد بالای 65 سال در ایالات متحده به اختلالات حافظه ناشی از سن مبتلا هستند. در هر سال تنها یک درصد این افراد مبتلا به زوال عقلی می شوند. نوع شدیدتر اختلال حافظه عبارتست از اختلالات شناختی خفیف که اغلب با نقصان جدی در حافظه مشخص می شود ولی شدت آن به حدی نیست که در عملکرد فرد ایجاد اختلال نماید این بیماران می توانند به تنهایی و بدون نیاز به دیگران به زندگی خود ادامه دهند. در حدود 10 درصد افراد بالای 65 سال مبتلا به این نوع اختلال در حافظه می باشند و هر سال 15 درصد ان ها مبتلا به آلزایمر می شوند. مطالعات در مورد استفاده از داروها در این مرحله جهت به تعویق انداختن آلزایمر تحت بررسی است. با افزایش سن احتمال ابتلا به آلزایمر نیز زیادتر می شود. اگر چه این بیماری شایع ترین علت زوال عقلی در سال ها آخر زندگی می باشد باید به سایر علل و زوال عقلی ، به خصوص بیماری های عروقی نیز توجه نمود.
از آن جا که تغییرات حافظه ناشی از سن می تواند به علت یک بیماری قابل علاج باشد ، در شرح حال بیمار باید به هر گونه شکایتی در مورد حافظه توجه نمود. در موارد زیر باید به قدرت حافظه بیمار توجه شود :
سن بالای 65 سال
بیماری هایی که خطر زوال عقلی را افزایش میدهند مانند دیابت ، پارکینسون و سکته مغزی
سابقه خانوادگی زوال عقلی.
ابتدا باید تعیین نمود که بیمار در کدامیک از سه گروه اصلی اختلالات حافظه قرار می گیرد ک
سپس با تست های تشخیصی استاندارد مانند mini – mantal atate exam درجه قدرت حافظه بیمار باید بررسی شود. این تست شامل 30 سوال است که میزان حافظه ،تعیین موقعیت ، توجه ، محاسبه و توانایی های گفتاری و دیداری را می سسنجد. انجام این تست تنها 10 دقیقه طول می کشد و اشکال آن این است که اختلالات حافظه خفیف ومخفی را مشخص نمی کند. تست های دیگری نیز در این زمینه وجود دارند. به عنوان مثال یکی از این تست ها که در افراد تحصیل کرده استفاده می شود تست “ لیست کلمات ” می باشد که در جدول زیر آمده است :
در بررسی قدرت حافظه باید به شروع و سیر اختلالات توجه نمود ، همچنین باید به توسعه انجام معاینات بالینی و ازمایشگاهی علل قابل درمان را جستجو نمود. توجه به داروهایی که بیمار مصرف می کند بسیار مهم است زیرا ممکن است آن ها علت اختلال حافظه بیمار باشند. هنگامی که بیمار در اتاق انتظار است با پرسشنامه ای باید غربالگری در مورد افسردگی انجام شود. تست هایی آزمایشگاهی باید حدالق شامل بررسی تیروئید ، کمبود ویتامین B – 12 کم ، خونی ، بیماری های کبدی و اختلالات متابولیک باشد.
درمان
اگر شدت اختلال حافظه به حدی باشد که تشخیص زوال عقلی داده شود ، باید درمان را با مهار کننده های کولین استراز شروع نمود. در ایالات متحده بسیاری از پزشکان ویتامین E ( 2000 واحد در روز ) سبب کاهش سرعت افت عملکرد حافظه می شود. برای انواع خفیف اختلالات حافظه نیازی به درمان دارویی نیست. تنها عامل موثر در بیماری آلزایمر ، مسایل ژنتیکی نمی باشند لذا بررسی مسایل محیطی از جمله توجه به روش زندگی فرد در کاهش عوامل خطر وجلوگیری از ابتلا سودمند است.
عوامل خطر و فاکتورهای موثر در پیشگیری از پیری مغز
الل (allele) آپولیپوپروتئین E-4 یکی از عوامل ژنتیکی موثر در ایجاد آلزایمر است. هر چقدر میزان بروز این الل بیشتر باشد احتمال بروز آلزایمر بیشتر می شود و سن ابتلا نیز پایین تر می آید. مطالعاتی که بر روی دو قلوهای تک تخمکی انجام شده نشان داده است که در 50 درصد موارد ، آلزایمر در هر دو همزاد بروز می کند. این مساله بیانگر این موضوع است که علاوه بر عوامل ژنتیکی ،عوامل محیطی نیز در این بیماری دخیلند. ضربات شدید مغزی و پایین بودن سطح تحصیلات از عوامل غیر ژنتیکی دخیل در بیماری آلزایمر می باشند. بعضی از عوامل احتمالی محافظت کننده فرد در برابر این بیماری عبارت از استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID s) ، هورمون درمانی جانشینی در خانم های یائسه (HRT) ، ویتامین های آنتی اکسیدان ، داروهای پایین آورنده قند خون و رژیم های غذایی کم چرب می باشند. البته تاثیر قطعی هیچکدام از عوامل فوق به اثبات نرسیده است.
استراتژی های موثر در حفظ سلامت مغز کاهش استرس
استرس مزمن برای سلامت مغز وحافظه خطرناک است. مطالعات بر روی حیوانات نشان داده است که هورمون های استرس اثرات مخربی بر عملکرد هیپوکامپ ( قسمتی از مغز که در حافظه و یادگیری موثر است ) دارند. مطالعات ب روی انسان نیز نشان داده است که قرار گرفتن در معرض میزان بالای هورمون های استرس به مدت چند روز ، سبب اختلال در حافظه می شود. استرس مزمن می تواند سبب افسردگی و حالات اضطرابی شود که به نوبه خود سبب اختلال در حافظه می گردد.
فعالیت بدنی
مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که اگر حیوانات تحت تجربه به طور مرتب فعالیت جسمانی انجام دهند نرون های جدیدی در هیپوکامپ آن ها به وجود می آید. فعالیت جسمانی سبب افزایش خون رسانی به مغز می شود که به نوببه خود رشد سلول های عصبی را تسریع می کند. مطالعات بر روی افرادی که در سنین بین 20 تا 60 سالگی فعالیت بدنی مناسب داشته اند نشان داده است که احتمال ابتلا به آلزایمر در آن ها کمتر است. این موضوع در اشخاصی که فعالیت های جسمانی هوازی (aerobic) انجام داده اند چشمگیرتر است.
غذای سالم
افراد چاق در معرض خطر ابتلا به دیابت و افزایش فشار خون هستند که به نوبه خود خطر بیماری های عروقی مغز را افزایش می دهند و این بیماری ها منجر به کاهش حافظه و زوال عقلی می گردند. مطالعات اپیدمیولوژییک نشان داده است که مصرف غذاهای حاوی مقادیر اندک چربی ها در دوران جوانی سبب کاهش خطر ابتلا به آلزایمر در سنین پیری می شود. از طرف دیگر بعضی از چربی ها مفید هستند به عنوان مثال مطالعات اخیر نشان داده است غذاهای ساکنین مدیترانه که حاوی مقادیر فراوان روغن زیتون می باشد نقش محافظت کننده در این زمینه دارند. ویتامین های آنتی اکسیدان مانند ویتامین C و E نیز مفیدند ولی دوز مناسب آن ها برای این منظور هنوز معلوم نیست. میوه هایی مانند توت فرنگی ،سنبل کوهی و گوجه فرنگی و سبزیجاتی مانند گل کلم حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان هستند. غذاهای حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات می توانند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند که به نوبه خود می تواند سبب سکته مغزی و دمانس عروقی (VASCULAN DEMENTIA ) شود. در مطالعه ای که به تازگی در این زمینه انجام گرفته نشان داده شده است که کاهش وزن ، غذای سالم و فعالیت جسمانی منظم سبب کاهش خطر ابتلا به دیابت نوه اا تا 50 درصد می شود.
فعالیت های مغزی
خطر ابتلا به آلزایمر در افرادی که از نظر مغزی فعال هستند کمتر است. همچنین در گزارشات آمده است که فعالیت مغزی بالا در دهه سوم زندگی سبب عملکرد بهتر مغز در آینده می شود. افرادی که مدت زمان بیشتری را صرف مطالعه کتاب می کنند و آن هایی که مشاغلی دارند که نیاز به فعالیت مغزی بیشتری دارد و نیز اشخاصی که تحصیلات بالاتری دارند دیرتر دچار مشکلات حافظه می شوند. همچنین مطالعه دیگری نشان داده است که فارغ التحصیلان دانشگاه ها در معرض خطر کمتری از ابتلا به آلزایمر هستند. ارتباطات بین سلول های عصبی مغز در افرادی که تحصیلات بالایی دارند بیشتر است.
عوامل دیگر
افرادی که سابقه ضربه مغزی همراه با بیهوشی به مدت بیش از یک ساعت داشته اند دو برابر بیش از بقیه در معرض خطر ابتلا به آلزایمر هستند. مطالعه ای که بر روی فوتبالیست های آماتور و شناگران و دوندگان ( احتمال ضربه مغزی در دو گروه اخیر کمتر است ) انجام گرفت نشان داد 30 درصد فوتبالیست در آینده دچار اختلالات حافظه می شوند و این رقم در مورد دوندگان و شناگران کمتر از 10 درصد است. لذا پیشگیری از ضربه مغزی عامل مهمی در جلوگیری از ابتلا به اختلالات حافظه می باشد. یکی دیگر از عوامل خطر ، سیگار است. در یک بررسی گزارش شده است که خطر ابتلا به آلزایمر در افراد سیگاری دو برابر افرادی است که هرگز سیگار نکشیده اند. به هر حال ، ترک سیگار در هر سنی سبب کاهش خطر ابتلا به بیماری خواهد شد. در گزارش دیگری آمده است که ارتباط بیشتر و نزدیک با مردم ممکن است سبب بهبود عملکرد مغز شود.
منابع ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Small GW.what we need to know about age related memory loss. Br Med J. 2002;324: 1502 – 1505.
2. Larabere GJ.Grook TH. Estimated prevalence of age – associated memory impairment derived from standardized tests of memory function. Intl psychogeriatr. 1994;6:95 – 104.
3. peterson RC.Smith GE.Warning SC.Mild cognitive impairment : clinical characterization and out come. Arch Neurol. 1999 ; 58 ; 303 – 308.
دکتر نوید بوذری واحد علمی شرکت پخش هجرت
منبع : سایت فکر نو
نقل از کانون دانش