بی شک مهمترین شرط در تمرکز حواس، علاقه است . هرچه علاقه فرد به یک موضوع بیشتر باشد ، تمرکز فکر وی بر آن بیشتر خواهد بود. متخصصان حافظه و یادگیری معتقدند هنگامی که شخص اظهار می دارد « من حافظه ندارم » به او می گوییم : نشانی منزل مسکونی ات را می دانی ؟ چون وی پاسخ مثبت می دهد ، می گوییم پس تو حافظه داری . اگر نداشتی نباید هیچ نشان و تظاهری را از داشتن حافظه نشان می دادی .
ولی شخص اصرار می کند «من حافظه ندارم »، یا «حافظه من خیلی بد است» چون درس جغرافی را که دیشب خوانده بودم به خاطر نمی آورم. وقتی به زندگی او وارد می شویم ، متوجه می شویم به بازی فوتبال علاقه زیادی دارد. از او در ین باره سؤال هایی جزیی و حاشیه ی می پرسیم، با کمال تعجب مشاهده می کنیم او حتی شماره پیراهن بازیکنان ، باشگاه آنها و نتیج مسابقه هی قبلی آنها را به خاطر دارد. چه حافظه توانیی .
وقتی شما به موضوعی علاقه داشته باشید ، خود به خود بر آن متمرکز می شوید . بیشتر دقت می کنید و به راحتی آن را به حافظه می سپارید و بعد هم خیلی راحت به خاطر می آورید . اساساً تمرکز حواس و حافظه لازم و ملزوم همدیگرند. معمولاً علاقه بیشتر به تمرکز بیشتر و مرور ذهنی بیشتر به خاطر سپاری بهتر می انجامد.
طبیعی است یاد آوری سریع تر مشروط به علاقه است وتا علاقه نباشد تمرکز نیز وجود نخواهد داشت و تا تمرکز نباشد ، حافظه نیست و تا ذهن آماده نباشد ، یادگیری و موفقیت آموزشی فراهم نخواهد بود، لذا می بینیم که بنیان تمام موفقیت هی تحصیلی و همچنین شغلی و دیگر موفقیت ها هما ن علاقه است .
آنجا که شما علاقه دارید ، قطعاً موفقیت و پیشرفت دارید. هنگامی که از عدم تمرکز حواس خود گله دارید، وقتی غرق دیدن فیلمی مهیج یا تماشی مسابقه ورزشی مورد علاقه خود یا بازی شطرنج یا خواندن یک رمان جالب یا حل جدول و یا مطالعه یک درس مورد علاقه تان هستید ، نسبت به سر و صدا ، حضور دیگران یا عوامل حواس پرتی دیگری که در محیط اطراف تان هست، هیچ واکنشی نشان نمی دهید ، که ین نشان از تمرکز عالی شما دارد. چنانچه به موضوعی علاقه دارید ، دوست دارید درباره آن بیشتر بدانید و میل به فراگیری بیشتر موجب می شود تمرکز بهتری داشته باشید ، از طرفی هر چه بیشتر فرا بگیرید و بیشتر بدانید ، علاقه شما به مطلب بیشتر می شود و باز علاقه بیشتر ، میل به فراگیری بیشتر و…
اما بید مطالب زیادی مطالعه کنید و در ین مطالعه تمرکز حواس داشته باشید تا بتوانید یاد بگیرید و به خاطر بسپارید و در نتیجه به موفقیت تحصیلی دست یابید . طبیعی است خیلی از درس ها یا مطالب عمومی مورد علاقه ما نیستند ، با آنها چه کار کنیم ؟ مسلماً نمی توانیم مطالعه درس یا مطالب را کنار بگذاریم و فقط درس ها یا مطالب مورد علاقه خود را مطالعه کنیم. تنها راه حل ین است ، که به طریقی خود را به آنها علاقه مند کنیم . چگونه درس بخوانیم ؟
ین سؤالی است که اکنون در ذهن شما یجاد شده است ، شما مجبورید درس ها و یا مطالبی را بخوانید که به آنها هیچ علاقه ی ندارید و واقعاً نمی دانید با ین بی علاقگی و در نتیجه عدم تمرکز و در نتیجه عدم یادگیری در آن درس چه کنید . به هر حال هر کس ممکن است از یک یا چند درس اصلاً خوشش نیید اما در عین احساس ین بی علاقگی، ضرورت یجاد علاقه را هم احساس می کند.
توجه به نکات اصلی ، یعنی برجسته ترین چیزها ، الزامی است، زیرا تسلط بر تمام جزئیات موضوعی غیر ممکن است . هنگامی که فرد مهارت لازم را در کاری به دست آورد ، اعمال ابتدیی به صورت یک کار عادی در می ید و دیگر به تمرکز روی آنها نیازی نیست و قدرت تمرکز بری کارهی بزرگتر آزاد می شود .
● اطلاعات اولیه
به احتمال قوی مهمترین راه یجاد علاقه ، کسب اطلاعات اولیه در باره موضوع مورد نظر است. هرچه اطلاعات اولیه شما و دانسته هی ابتدیی شما در زمینه موضوع بیشتر باشد خود به خود کشش بیشتری بری فراگیری آن خواهید داشت . در نتیجه تمرکز بهتری در آن به دست خواهید آورد . ین همان ارتباط علاقه و میل به فراگیری است.
هر چه می توانید اطلاعات اولیه و سطحی خود را افزیش دهید، چه ین اطلاعات در راستی موضوع باشند و یا نباشند . بری مثال ، در درس فیزیک قبل از ین که فرمول هی پیچیده اصطکاک را مطالعه کنید ، لازم است به کسب اطلاعات اولیه و ابتدیی درباره اصطکاک بپردازید ، اگر چه ین مطالب پیش پا افتاده ، سطحی و بی ارتباط با آن فرمول هی پیچیده به نظر می رسند ، اما شور و شوق و میل به فراگیری و در نتیجه تمرکز حواس شما را افزیش خواهد داد.
● اهمیت مطالعه قبل از ورود به کلاس
شید تا به حال به ین موضوع فکر کرده باشید که چرا دبیران و استادان شما ین قدر به شما تأکید می کنند قبل از ورود به جلسه بعدی ، مطالعه سطحی و اجمالی و سریعی بر آنچه قرار است تدریس شود داشته باشید . علت ین تأکید به خاطر همین تأثیر اطلاعات اولیه است . با دانستن اطلاعات اولیه شوق یادگیری و جذبتان فراوان تر می شود و به یقین درک بهتری از صحبت هی مدرس خواهید داشت . هرچه بار بیشتری روی حافظه خود بگذارید قوی تر شده و هر چه بیشتر به آن اعتماد کنید قابلیت اعتمادش بیشتر می شود .
● چگونگی اطلاعات اولیه
بری کسب اطلاعات اولیه بید دقت شود ین اطلاعات ، ویژگی هی لازم را داشته باشند . هر مطلبی نمی تواند اطلاعات اولیه تلقی شود . بید به خاطر داشته باشیم اطلاعات اولیه قرار است در ما شوق و رغبت یجاد کند و ما را به فراگیری بیشتر وادارد، بنابرین:
۱) اطلاعات اولیه بید ساده باشند:
اگر شما در ابتدا مطالب دشوار و سخت را جست وجو کنید و به آنها توجه نشان دهید ، به جی علاقه مند شدن به آنها بیزار می شوید، اطلاعات اولیه بید ساده ترین مطالب باشند.
۲) اطلاعات اولیه بید کم حجم باشند :
با وجود آن که اطلاعات اولیه فراوانی در اختیار شماست که همگی ساده اند ، توصیه می شود همه ین اطلاعات را یکجا نگیرید. یکی از اصول مهم یادگیری و قوانین پیه ی حافظه ین است : یادگیری تدریجی است . اگر شما ۹ ساعت مطالعه مستمر جغرافی را در یک روز به یک ساعت مطالعه در ۹ روز تبدیل کنید و یا ۱۸ ساعت مطالعه پشت سر هم در یک روز را به ۶ ساعت مطالعه در ۳ روز تقسیم کنید ، بازده فوق العاده بیشتری خواهید داشت. یادگیری یک باره مطالب ، شما را زود خسته و بی علاقه می کند . درست مثل آن که بخواهید در یک روز از صبح تا شب نیمی از کتاب را یاد بگیرید . اصل یادگیری تدریجی هم بر یجاد علاقه استوار است. اطلاعات فراوان و یکباره به راحتی شما را از آن درس بیزار می کند.
۳) اطلاعات اولیه بید به شکل خوبی ارائه شوند:
انتقال اطلاعات اولیه به شکلی خوب و دوست داشتنی، شوق شما را بری فراگیری بیشتر افزیش می دهد . آموزگاری را به خاطر بیاورید که مطالب را به زبانی خوشیند به شما انتقال می دهد و در همان روز آن چنان تأثیری بر شما می گذارد که شیفته آن درس می شوید .
وقتی که مشغول درس خواندن هستید، مانند آموزگارتان مطالب را به شکلی زیبا بری خود بیان کنید و در خود علاقه یجاد کنید ، بویژه درس هیی که آموزگار شما آنها را خشک و جدی و نه چندان خوب ارائه می دهد ، حتماً از ین روش استفاده کنید .
۴) به کاربردهی علمی مطالب علمی فکر کنید:
کاربرد مطالب را در زندگی خود جست وجو کنید قبل از آن که به سراغ مفاهیم پیچیده اصطکاک بروید به ین فکر کنید که زمستان ها در هوی سرد ، دستان خود را به هم می مالید تا گرم شوند . قبل از ین که مثلثات بخوانید به ین فکر کنید که تمام حرکات کشتی ها روی اقیانوس ها براساس نسبت هی مثلثاتی انجام می گیرد .
قبل از ین که شیمی بخوانید و واکنش هی گرما زا و گرماگیر را بفهمید به ین فکر کنید که اخیراً چیزی به نام بخاری جیبی اختراع شده که در زمستان دست هی شما را گرم می کند. قبل از ین که گرانیگاه و مرکز ثقل چیزی را بیاموزید به ین فکر کنید که چرا برج معروف پیزا در یتالیا با همه کج بودنش فرو نمی ریزد .
بعضی از مطالب کاربردهی رفتاری دارند، می توانیم قبل از خواندن آنها به ین کاربرد هیشان فکر کنیم. بری مثال، قبل از ین که بخوانیم هفته دوم تا ششم زندگی جنینی مقارن با رشد سریع و اختصاصی شدن اندام ها و دستگاه هی مختلف بدن است به ین فکر کنیم که سلامت یا عدم سلامت جسمی و روانی مادر و پدر چه تأثیری بر جنین دارد و رفتارهی مناسب والدین و اطرافیان آنها چگونه می توان باشد. قبل از ین که قانون عمل و عکس العمل نیوتن را بخوانیم به ین فکر کنیم که تمام اعمال ما به خود ما باز می گردد و به قول شاعر : هرچه کنی به خود کنی ، گر همه نیک و بد کنی . قبل از ین که قاعده «هوند » را در شیمی بخوانیم ، تا زمانی که هر یک از اربیتال هی هم انرژی ، یک الکترون نگرفته باشد ، هیچ یک از آنها پر نمی شود به ین فکر کنیم که ما هم بید در همه زمینه هی زندگی به موازات هم پیشرفت کنیم .
رشد یکجانبه ، قانون طبیعت نیست و به همین خاطر محکوم به شکست است ، اگر در زمینه مالی داریم پیشرفت می کنیم در زمینه معنوی هم بید با همان سرعت به پیش رویم ، اگر در زمینه علمی موفقیت کسب می کنیم ، بید در عمل به همان اندازه موفق شویم، اگر در زندگی اجتماعی به مراتب عالی می رسیم بید در زندگی خصوصی هم خود را به همین مراتب عالی برسانیم . خلاصه آن که اجازه ند هیم که در یک زمینه از سیر زمینه ها عقب بیفتیم ، درست مانند اتم هی عناصر که قاعده هوند را اجرا می کنند .
اگر کمی دقیق شوید و ذهن خود را به کار بیندازید کاربرد تمامی علوم را در لحظه لحظه زندگی خود حس می کنید و هرچه بیشتر آمیختگی دانش را با زندگی روزمره درک کنید علاقه مند تر و مشتاق تر می شوید . در واقع دانش بشری از دقت کردن به زندگی ساده و طبیعی پدیدار شده است . اطلاعات اولیه مهمترین قانون علاقه مندی است .
نقش اطلاعات اولیه بسیار مهم است . وقتی شما به تماشی مسابقه فوتبال مشغولید ، همین که اطلاعات مختصری در باره آن داشته باشید ، مثلاً بدانید که خطا در محوطه ۱۸ قدم ، ضربه پنالتی را بری تیم مقابل به ارمغان می آورد ، باتمرکز و علاقه بیشتری آن را دنبال می کنید تا مادر بزرگ شما که هیچ اطلاعات اولیه از فوتبال ندارد و تصور می کند ۲۲ نفر بیهوده به دنبال توپ از ین سو به آن سو می دوند. مسلماً مادر بزرگ شما خیلی متعجب می شود وقتی شمارا بی خبر از اطراف خود آنچنان غرق تماشی فوتبال می بیند.
امروزه از ین روش بری علاقه مند کردن افراد به موضوعات خاص استفاده می کنند ، تصویر یک فوتبالیست مشهور را داخل یک بسته آدامس می گذارند و زیر آن نامش را می نویسند . هیچ وقت سوابق ورزشی او را به صورت اطلاعیه در بسته آدامس نمی نویسند، چرا که همین قدر کافی است. به همین سادگی و کم حجمی و به خوشیندی شیرینی آدامس کافی است که شما خود به خود به هر خبری درباره او متمرکز و حساس شوید.
بید دقت داشت ، اطلاعات اولیه ی از دروس قبل ، از گفته هی آموزگار و یا از صحبت دوستان به شما در جست وجوی یافتن اطلاعات اولیه و یا آموختن آن درس کمک می کند. ین همان چیزی است که می گویند اگر در هردرس از پیه قوی باشید و مطالب آن را اساسی بخوانید، راحت تر نیز موضوع را فراخواهید گرفت. مثلاً قبل از فراگیری انتگرال ، بید مفهوم مشتق را دریابید. قبل از آن که حد را بفهمید نمی توانید مشتق را درک کنید و بری فهمیدن حد بید هندسه را خوب یاد گرفته باشید که پیه آن هم تصاعد عددی است .
بعضی ها وقتی می خواهند درسی را یکباره بخوانند یکباره به سراغ فرمول ها و حفظ آنها می روند و چون کاری را از وسط شروع کرده اند و اطلاعات زمینه ی و پیه ی ندارند ، درست و اساسی آن را فرا نمی گیرند و بی علاقه و کلافه می شوند. درست مثل ین که شما بخواهید یک سریال تلویزیونی را از قسمت دهم تماشا کنید. تا کسی به شما درباره ۹ قسمت گذشته توضیحاتی ندهد ( البته ساده و مختصر و کم حجم ) شما به تماشی قسمت دهم علاقه چندانی پیدا نمی کنید .
سید ابوالفضل حبیبی
روزنامه ایران
نقل از کانون دانش