شطرنج در گذر تاریخ؛

تاریخ ثبت مقاله: 1390/05/30

شطرنج در گذر تاریخ؛

میخائیل مویسوویچ بوتوینیک،بزرگ خاندان مکتب شطرنج شوروی

"میخائیل مویسوویچ بوتوینیک" در ۱۷ آگوست ۱۹۱۱ متولد شد و در سال ۱۹۹۵ در سن ۸۴ سالگی درگذشت.او اولین شطرنجباز باکلاس جهانی بود که موجب بسط و توسعه امپراطوری شطرنج شوروی سابق شد.سه مرتبه عنوان قهرمانی شطرنج جهان را به دست آورد،به عنوان یک مهندس برق فعالیت داشت و درحقیقت دکترای این رشته را به دست آورد.سالهای آخر عمر را صرف آموزش و تربیت نسل جدید نوابغ شطرنج روسیه در مدرسه شطرنجش و همچنین کار بر روی برنامه های رایانه ای شطرنج  کرد.به مناسبت صدمین سالگرد بزرگ خاندان مکتب شطرنج شوروی، پایگاه جهانی شطرنج مقاله ای را در مورد زندگی و فعالیتهایش در زمینه شطرنج و علم منتشر نموده است که برگردان آن را ملاحظه می فرمایید.

 

میخائیل مویسوویچ بوتوینیک

میخائیل مویسویچ بوتوینیک در۱۷ آگوست ۱۹۱۱ در منطقه کوکالا ، گراند داچی در فنلاند که در آن زمان جزئی از امپراطوری شوروی سابق بود در خانواده ای یهودی زاده شد.او اولین شطرنجباز کلاسیک شوروی بود که امپراطوری شطرنج شوروی را در مسابقات قهرمانی شطرنج جهان با کسب سه بار عنوان قهرمانی شطرنج جهان بنا نهاد(آلکساندر آلخین پیش از انقلاب روسیه این عنوان را به دست آورده بود). بوتوینیک در این دوران تحت فشار سیاسی نظام شوروی سابق بود اما در عوض امتیازات تاثیرگذاری در شطرنج به او اعطا می شد.وی سه مرتبه عنوان قهرمانی جهان را به دست آورد در حالیکه به عنوان یک مهندس برق فعالیت می کرد،او بعدها توانست دکترای این رشته را در سال ۱۹۵۱ اخذ نماید.

پاییز ۱۹۲۳ بود که میخائیل ۱۲ ساله شطرنج را از هم کلاسی برادر بزرگترش آموخت.از آنزمان بود که بوتوینیک در دام عشق شطرنج گرفتار شد و سال بعد عنوان قهرمانی شطرنج مدرسه را به دست آورد.هنگامی که مدرسه اش تمام شد،او به دلیل اینکه زیر سن قانونی بود از شرکت در امتحانات ورودی جهت حضور در مقطع بالاتر درسی باز ماند.در این مدت زمان انتظار برای شرکت در امتحانات ورودی در اولین دوره مسابقات مقدماتی قهرمانی شطرنج شوروی در سال ۱۹۲۷ به عنوان جوانترین شطرنجباز حاضر در مسابقات شرکت کرد و با قرار گرفتن در جای پنجم مشترک به عنوان استاد ملی دست یافت.تصویر سمت چپ در آنزمان گرفته شده است.

در سال ۱۹۲۸ بوتوینیک به دانشکده ریاضیات لنینگراد پذیرفته شد و در همان سال به عنوان بازیکن تیم لنینگراد در مسابقات قهرمانی دانشجویی که به صورت تیمی برگزار می شد در برابر تیم مسکو قرار گرفت.تیم دانشکده لنینگراد قهرمان مسابقات شد و رییس دانشکده بورس تحصیلی دانشگاه پلی تکنیک،امتیازی که تنها چهار دانشجو برای ورود به دانشگاه بدون گذراندن امتحانات ورودی اخذ کردند را به وی اعطا نمود."بوتوینیک" با "گایانی دیویدوونا" دختر استاد درس جبر و هندسه اش، ازدواج کرد.همسرش دانشجوی رشته رقص باله روسی در دانشکده لنینگراد بود که بعدها به عنوان یک بالرین در تئاتر بولشوی مشغول به کار شد.حاصل این ازدواج یک دختر به نام "اولگا" بود که در سال ۱۹۴۱ به دنیا آمد.

قهرمانی شوروی

"میخائیل بوتوینیک" در سال ۱۹۲۱ به اولین عنوان قهرمانیش در مسابقات قهرمانی شوروی در سن ۲۰ سالگی و در مسکو دست یافت.سال بعد با مدرک مهندسی برق از دانشگاه فارغ التحصیل شد.سال بعد عنوان قهرمانیش را در مسابقات قهرمانی شوروی تکرار نمود."بوتوینیک" این عنوان را چهار بار دیگر در سالهای ۱۹۳۹،۱۹۴۴،۱۹۴۵ و ۱۹۵۲ تکرار کرد و در مجموع به رکورد ۶ عنوان قهرمانی دست یافت که با رکورد "میخائیل تال" برابری می کرد.

وی در اولین تورنمنت خارج از کشور در مسابقات "هاستینگز" ۱۹۳۴-۱۹۳۵ نتایج نا امید کننده ای از خود به جا گذاشت(تنها در جایگاه ۵ و ۶ مشترک قرار گرفت)."امانوئل لاسکر" به او گفت که زمان ورودش به مسابقات تنها دو ساعت قبل از شروع مسابقات به دلیل داشتن فرصت برای عادت به شرایط آب و هوا اشتباهی بزرگ بوده است و او می بایست ۱۰ روز قبل برای آشنایی با شرایط اقلیمی به مسابقات پای بگذارد."بوتوینیک" پاسخ داد که دیگر این اشتباه را تکرار نخواهد کرد."بوتوینیک" در سال ۱۹۳۶ به مسابقات ناتینگهام در انگلستان دعوت شد و توصیه "امانوئل لاسکر" را با ورود به شهر ناتینگهام ده روز قبل از شروع مسابقات عملی ساخت.هر چند همراهانش که آب و هوا را برای او پیش بینی می کردند در موارد متعددی با پیش بینی های اشتباه،برایش دردسر ساز شده بودند اما مسابقات را با کسب عنوان نخست مشترک با "کاپابلانکا" و نیم امتیاز بالاتر از قهرمان وقت شطرنج جهان،"مکس ایوه" و ستارگان آمریکایی "روبن فاین" و "ساموئل رشوسکی" و کسب یک امتیاز بالاتر از "آلکساندر آلخین"،قهرمان اسبق شطرنج جهان، بدون شکست و با کسب ۶ پیروزی و ۸ تساوی، به اتمام رساند.این اولین قهرمانی یک استاد روسی در مسابقات خارج از شوروی بود.

قهرمانی جهان

سال ۱۹۳۹ توافقنامه ای برای برگزاری یک مسابقه بین او و "آلکساندر آلخین" قهرمان وقت دنیای شطرنج به امضاء رسید اما به دلیل آغاز جنگ جهانی دوم این مسابقه هرگز برگزار نشد.پس از جنگ و به دلیل مرگ "آلخین" در سال ۱۹۴۶، برای معرفی جانشین "آلخین "،،مسابقه قهرمانی جهان با شرکت پنج قدرت وقت شطرنج جهان در شهر لاهه ۱۹۴۸برگزار شد.

میخائیل بوتوینیک(عکس از ادوارد وینتر)

اسمیسلوف،برونشتین،کرس و بوتوینیک در سال ۱۹۵۴

   این مسابقات را "بوتوینیک" به طرز متقاعد کننده ای با امتیاز ۱۴ از ۲۰ فتح نمود،این در حالی است که نتیجه سه دیدار این مسابقات نامشخص می باشد.قهرمانی در این مسابقات "میخائیل بوتوینیک" را به عنوان قهرمان ششم جهان شطرنج معرفی نمود."بوتوینیک" پس از کسب عنوان قهرمانی جهان به مدت پانزده سال این عنوان را به صورت منقطع در اختیار داشت.او در خلال این سالها  عنوانش را در برابر "واسیلی اسمیسلوف" و "میخائیل تال" از دست داد، اما هر بار در بازی انتقامی موفق بود و عنوانش را بازپس گرفت."بوتوینیک" هفت بار برای حفظ و یا بازپس گیری عنوان قهرمانی جهان به مبارزه نشست.

در آخر و هنگامی که "میخائیل بوتوینیک" عنوان قهرمانیش را در برابر "تیگران پتروسیان" در سال ۱۹۶۳ از دست داد از واپس گیری عنوانش برای سومین بار منصرف شد و این هنگامی بود که فیده در کنگره سالانه ۱۹۶۵ مصوب نمود که قهرمان شطرنج جهان پس از از دست دادن عنوانش نمی تواند به صورت اتوماتیک وار و مستقیم دیدار انتقامی را برگزار کند.وی در سال ۱۹۷۰  و در سن ۵۹ سالگی از دنیای حرفه ای شطرنج به عنوان بازیکن، خداحافظی نمود و وقتش را صرف گشترش شطرنج رایانه ای و فعالیتهای در بخش مربیگری و تربیت دانشجویان شطرنج نمود و مکتبی را بنا نها که موجب شد تا برایش لقب "بزرگ خاندان مکتب شطرنج شوروی" را به ارمغان آورد.

مدرسه شطرنج بوتوینیک برای نوابغ جوان که بعدها به مدرسه بوینیک -کاسپاروف تغییر نام داد،با یکی از موفقترین دانشجویان سنتی.در تصویر بالا می توانید برخی دانشجویان دائمی آن را ببینید که در یک جلسه درسی آن شرکت دارند(کاسپاروف در مورد این عکس می گوید:این تصویر متعلق به دروسکینینکای در لیتوانی، ُآگوست ۱۹۸۷ است که کاسپاروف در مورد برخی بازیها که به صورت همزمان با دانشجویان انجام داده،صحبت می کند)  

در سال ۱۹۵۰ بوتوینیک علاقمند رایانه ها شد.در ابتدا در امور بازی شطرنج و بعدها به کاربرد نقش هوش مصنوعی در فعالیتهای اقتصادی به مطالعه پرداخت.در حوزه شطرنج به دستاوردهای گزینشی نظیر  استفاده از برنامه رایانه ای بر پایه اصول عمومی شطرنج در حدس و به کارگیری ارزشمندترین حرکات پرداخت.هر چند این روش بعدها و به دلیل افزایش قدرت رایانه ها در اواسط دهه 1970 در مقایسه با پیشگامان خود ناکارآمد شد و هرگز نتوانست یک بازی شطرنج را با استفاده از پیش بینی تمامی حرکات به نمایش بگذارد.

در سال 1991 بوتوینیک به کسب درجه دکترای افتخاری از دانشگاه فرارا در ایتالیا به دلیل پژوهش در حوزه رایانه ها نائل آمد.

میخائیل بوتینیک در سال ۱۹۹۴

در انتها و پس از سپری کردن عمری با افتخار در شطرنج و علم، "میخائیل مویسوویچ بوتوینیک" در سال ۱۹۹۵ و به دلیل ابتلا به سرطان پانکراس دیده از جهان فرو بست.این در حالی بود که وی تا چند ماه قبل از مرگ و در حالی که از قدرت بینایی یک چشمش محروم بود و چشم دیگرش به زحمت می دید به فعالیت می پرداخت.

"میخائیل بوتوینیک" از دیدگاه "یوری آورباخ"

• "یوری لیوویچ آورباخ" از هم عصران "بوتوینیک"،بازیکن و نویسنده شطرنج روسیه و در حال حاضر مسن ترین استاد بزرگ شطرنج با ۸۹ سال سن است.وی در مصاحبه ای با مجله ورزشی "اکسپرس" روسیه در مورد هم دورانش که نزدیک به ۶۰ سال با او دم خور بوده،به گفتگو نشسته است.به چکیده ای از این مصاحبه توجه فرمایید.

 

• من "بوتوینیک" را در سال ۱۹۳۵ و در خلال دومین دوره مسابقات بین المللی مسکو ملاقات کردم. در آن زمان هر دو ما مردان جوانی بودیم که به شطرنج معتاد شده بودیم و او برایمان یک الگوی مثال زدنی بود.در اردوی تابستانی سال ۱۹۳۶بود که به خاطر دارم از رادیو خبر مشعوف کننده قهرمانی "بوتوینیک" در مسابقات بزرگ "ناتینگهام" شنیدیم.به عنوان یک بازیکن، تقریباً با موفقیتهای مداوم "بوتوینیک" بزرگ شدم.

 

• اولین مسابقه من با "بوتوینیک" در قهرمانی مسکو به سال ۱۹۴۳ بود.من نام وی را بر روی برگه ثبت یادداشت کردم و برای خودم نوشتم:بازی من با بوتوینیک یک نبرد تن به تن است."میخائیل مویسویچ" سیاه بود و من دفاع فرانسه را بازی کردم.در حرکت چهلم و پس از یک سلسله از تعویضها او به من پیشنهاد تساوی داد.او بسیار مودبانه پیشنهادش را ابراز کرد و از من پرسید که در کنار شطرنج به چه کاری مشغولم.من دو مرتبه در مسابقات قهرمانی شوروی با او رو در رو شدم که حاصل آن یک تساوی و یک باخت برایم بود.

 

• "بوتوینیک" در اولین مسابقه رویارویی دو جانبه شوروی-آمریکا که به میزبانی آمریکا برگزار می شد بازی نکرد و دلیل آن خستگی مسابقه در مقابل "واسیلی اسمیسلوف" عنوان کرد.اما من پی بردم که او از پرواز خوشش نمی آید.دومین رویارویی در مسکو بود،اردوی تمرینی ما در نزدیکی کلبه تابستانی "بوتوینیک" قرار داشت.او از من درخواست کرد تا چند بازی تمرینی در مقابلش انجام دهم و من هم قبول کردم.او اصرار داشت تا رادیو را در خلال بازیهایمان روشن نگاه داریم تا به سرو صدا عادت کنیم.او همچنین "راگوزین" که به عنوان مربی در کنارش فعالیت می کرد، اجازه داد تا در خلال تمرین سیگار بکشد،زیرا اعتقاد داشت تا این عمل موجب می شود تا او را برای چنین موقعیتهایی آماده کند.   

 

• من دو بار در مقابل "بوتوینیک" رویارویی دو جانبه داشتم .اولین رویارویی در سال 1956بودکه شامل شش بازی می شد،پنج بازی به تساوی انجامید و یک بازی را باختم.دومین رویارویی در سال 1958 در 10 مسابقه برگزار شد.نتیجه نهایی این رویارویی هم با برتری یک امتیازی حریف همراه بود.من فکر می کنم که رویارویی دوم، نقش منفی را برایش در مقابل با "واسیلی اسمیسلوف" بر سر عنوان قهرمانی جهان داشت.این رویارویی فشار عصبی فزاینده ای بر روی "بوتوینیک" اعمال کرد. 

 

• از همان ابتدا من مجذوب شخصیت "بوتوینیک" شدم.او همیشه چهره ای مشتاق داشت و نظرات نابی در مورد بسیاری چیزها ابراز می نمود.اما بعدها فهمیدم که آنچه او به من گفته همانند صحبت کردن در گوش کر است.اکثراً دوست داشت متکلم باشد تا مستمع.من ترجیح می دادم تا بیشتر گوش کنم و برایش احترام قائل شوم.

 

• هنگامی که بوتوینیک در سال 1948 به عنوان قهرمانی شطرنج جهان دست یافت تصمیم گرفت تا تز دکترایش را ارائه دهد.او سه سال را صرف کار بر روی آن کرد و این سه سال به شطرنجش ضربه زد. و امتیازات بزرگی را که داشت از او سلب نمود.این باعث شد تا در مرتبه کسانی قرارگیرد که یک سر و گردن از آنها بالاتر بود.

 

• ما در مورد برنامه های رایانه ای،بحثهای فراوانی با یکدیگر داشتیم.من سعی داشتم تا او را متقاعد کنم که فعالیتهایش در زمینه ریاضیات در این مورد کاربردی ندارد.علم سایبرتنیک(شناخت کاربردهاى رایانه و سازواره هاى الکترونیکی همانند آن) بعدها و پس از اینکه تحصیلات "بوتوینیک" تکامل یافت.اما او فکر می کرد که می تواند در این علم تخصص پیدا کند.علوم جدید رایانه ای از روشهای ساده ای در کاوشهای فراگیر بهره می برد و این بدان معناست که ماشین نمی تواند فکر کند و تنها می توان محاسبه نماید."بوتوینیک" تمایل داشت تا این گزینه ها را پشت سر بگذارد تا رایانه همانند یک انسان  به تفکر و بازی بپردازد.

 

---

مرتبط:

• منبع: پایگاه جهانی شطرنج
• ترجمه: غلامرضا خواجویی نژاد

 

نقل از شطرنجیان